स्वास्थ्यसमाचार /रातको साढे दुई बजेको समय । अस्पतालको इमर्जेन्सी वार्डमा बिरामीको चिच्याहट, अक्सिजनको आवाज र नर्सहरूको हतारोको बीचमा नर्स सरिता (नाम परिवर्तन) अझै पनि मुस्कुराउँदै बिरामीको हात समाइरहेकी छन् । उनी भन्छिन्, “हामी १२ घण्टा सिफ्टमा उभिन्छौं, कहिलेकाहीँ त खाना खान पनि फुर्सद हुँदैन । तर हाम्रो सेवा देख्ने कोही छैन ।”
यो कथन हजारौं नेपाली नर्सहरूको साझा आवाज हो – समर्पणले भरिएको, तर सम्मान र सुरक्षाको खोजीमा संघर्षरत आवाज । नर्सिङ क्षेत्र नेपालमा स्वास्थ्य सेवाको मेरुदण्ड हो । बिरामीको हेरचाहदेखि उपचार, परामर्श र पुनस्र्थापनासम्म, नर्सहरूको भूमिका अनिवार्य छ । तर अहिले यो पेशा मिश्रित अवस्थासँगै अनेकौं चुनौतीहरूको घेरामा परेको छ । चुनौतीहरू यस्ता देखिन्छ ।
नर्सहरूको कमी र असमान वितरण
नेपालमा स्वास्थ्य सेवाको पहुँच विस्तार भए पनि जनशक्ति वितरण असमान छ । सहरका अस्पतालमा नर्सहरूको केन्द्रीकरण छ भने गाउँ–ठाउँका स्वास्थ्य चौकीहरूमा अझै पनि नर्सको अभाव गम्भीर समस्या बनेको छ । एउटै नर्सले कहिले प्रसूति सेवा, कहिले खोप, कहिले आकस्मिक उपचार – सबै जिम्मेवारी सम्हाल्नुपर्छ । यस्तो अवस्थामा न त सेवा प्रभावकारी हुन्छ, न त नर्सको स्वास्थ्य सुरक्षित रहन्छ ।
तलब र सुविधाको अभाव
नर्सहरूको पेशागत असन्तुष्टि बढ्दै गएको अर्को कारण हो-कम तलब र सुविधाको कमी । धेरै निजी स्वास्थ्य संस्थामा नर्सहरूले न्यून पारिश्रमिकमा अत्यधिक कार्यभार व्यहोर्नुपरेको छ । जोखिम भत्ता, बीमा र ओभरटाइमको मूल्याङ्कन नहुँदा उनीहरूमा निराशा बढेको छ । सरकारी क्षेत्रका केही नर्सहरूले तलब पाउने भए पनि पदोन्नतिको अवसर र पेशागत कदरमा असमानता रहेको गुनासो गर्छन् ।
वैदेशिक पलायनको बढ्दो प्रवृत्ति
अर्को चुनौती हो-नर्सहरूको वैदेशिक पलायन । पछिल्ला वर्षहरूमा दक्ष नर्सहरू उच्च तलब, सुरक्षित कार्य वातावरण र पेशागत सम्मानको खोजीमा विदेशतिर आकर्षित भएका छन् । विदेशमा नर्सिङ पेशा सम्मानित र स्थायी करियरको रूपमा हेरिन्छ, जसले उनीहरूलाई आफ्नो देश छोड्न प्रेरित गर्छ । “यहाँ म २५ हजार पाउँछु, विदेशमा २ लाख पाउँछु,” भन्छिन् नर्स कविता, जसले हालै अष्ट्रेलिया जाने तयारी गरेकी छिन् । यो एउटा उदाहरण मात्रै होइन, हजारौं नेपाली नर्सहरूको वास्तविकता हो ।
तालिम र पेशागत विकासको कमी
नेपालमा नर्सिङ तालिम प्रणाली अझै पुरानो ढाँचामा सीमित छ । Continuing Professional Development (CPD) र स्पेसलाइजेसन तालिमको अवसर अत्यन्त सीमित छ । धेरै नर्सहरूले आफ्नो सीप र ज्ञान अद्यावधिक गर्न नपाउँदा उनीहरूको दक्षता घट्दो क्रममा छ । आधुनिक प्रविधि, अनुसन्धान र व्यवस्थापन सीपमा लगानी गर्न सके नर्सिङ सेवा अझ प्रभावकारी बन्न सक्थ्यो ।
सुधार र सम्भावना
विशेषज्ञहरू भन्छन्, “नर्सिङ सुधारको सुरुवात तलब वृद्धि मात्र होइन, सम्मान र नीति सुधारबाट हुनुपर्छ ।” सरकारले ग्रामीण क्षेत्रमा काम गर्ने नर्सहरूका लागि विशेष प्रोत्साहन, आवास सुविधा र बोनस प्रणाली लागू गर्नुपर्छ । साथै, नर्सहरूको सुरक्षाका लागि कानूनी व्यवस्था कडाइका साथ लागू गर्न आवश्यक छ ।
नर्सहरूको योगदानलाई केवल आर्थिक मूल्यमा नाप्न सकिँदैन । उनीहरूको श्रम, संवेदना र सेवा नै स्वास्थ्य प्रणालीको जीवनरेखा हो । बिरामीको आँसु पुछ्ने, पीडामा आशा जगाउने र मृत्युसँग लड्ने यी निःशब्द नायकहरूलाई देशले स्याहार, सम्मान र सुरक्षा दिन सक्यो भने मात्रै स्वास्थ्य प्रणाली बलियो बन्नेछ ।
नर्सिङ पेशा केवल रोजगारी होइन-यो मानवीय करुणा र जिम्मेवारीको प्रतीक हो । यस पेशामा समर्पित नर्सहरूको श्रमको कदर गरिँदै तिनीहरूलाई आत्मसन्तुष्टि दिलाउने वातावरण बनाउने दिन नै नेपालमा नर्सिङ पुनर्जागरणको सुरुवात हुने छ ।
प्रतिकया दिनुहोस्